Cmentarz żydowski w Oleśnie z nowym oznakowaniem

W czwartek, 17 listopada 2022 r., odbyła się ceremonia prezentacji nowego oznakowania cmentarza żydowskiego w Oleśnie. Wydarzenie zainicjowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspólnie zorganizowały Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz partner lokalny – Urząd Miejski w Oleśnie.

W uroczystości udział wzięli: p. Sylwester Lewicki - Burmistrz Olesna, p. Bogusław Chmiel – Zastępca Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa wraz z  p. Magdą Lucimą i p. Maciejem Rymkiewiczem, p. Joanna Banik - kierownik Oddziału Terenowego NID w Opolu, p. Alicja Nawracaj oraz p. Adam Dylewski – przedstawiciele organizatora – Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie, Rabin Dawid Szychowski – Rabin w Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi, Roland Fabianek – Starosta Oleski, Stanisław Belka - Wicestarosta Oleski, ks. Walter Lenart - Proboszcza Parafii pw. Bożego Ciała w Oleśnie, p. Ewa Cichoń – Dyrektor Oleskiego Muzeum Regionalnego, p. Ilona Gnacy – Dyrektor Oleskiej Biblioteki Publicznej, p. Marek Kudra – Dyrektor Miejskiego Domu Kultury w Oleśnie oraz uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego w Oleśnie wraz z nauczycielami – panią Zofią Adamczyk i Katarzyną Grabas.

Podczas uroczystości po raz pierwszy zaprezentowana została tablica informacyjna, umieszczona na Taharze – żydowskim domu przedpogrzebowy znajdującym się przy cmentarzu. Na tablicy w kształcie nawiązującym do macewy zastosowano nowoczesną formę upamiętnienia w postaci znaku QR, odsyłającego do szerszej charakterystyki nekropolii, umieszczonej na portalu zabytek.pl.

Uroczystość otworzył i poprowadził Sekretarz Gminy Janusz Wojczyszyn. Następnie list od sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Jarosława Sellina, odczytał Bogusław Chmiel – wicedyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

List Dyrektora Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Zygmunta Stępińskiego w którym przypomniał historię Żydów na terenie Olesna, odczytała Alicja Nawracaj z sekcji Programów Społecznych Muzeum POLIN.

Głos zabrał także Burmistrz Olesna Sylwester Lewicki, który do wcześniej wypowiedzianych słów, dodał, że cmentarz żydowski w Oleśnie jest unikatowym zabytkiem sztuki sepulkralnej i miejscem upamiętnienia dziedzictwa kulturowego dawnych mieszkańców Olesna, dlatego dzięki realizacji tak szlachetnych projektów uczymy się postawy tolerancji i szacunku wobec zróżnicowanych etnicznie, wyznaniowo i kulturowo mieszkańców naszej Małej Ojczyzny.

Na koniec o zmówienie modlitwy poproszony został Rabin Dawid Szychowski z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi. Na zakończenie ceremonii uczestnicy złożyli, zgodnie z tradycją żydowską, kamyki na macewach oraz zapalili znicze.

Znaczenie gestu składania kamyków:

Od czasów biblijnych, w tradycji żydowskiej istnieje nakaz zaznaczania miejsc pochówku. Łączy się to zarówno z uczczeniem pamięci zmarłego, jak też z koniecznością zaznaczania miejsca, które – wedle wierzeń – mogłoby narazić wiernych na skalanie się poprzez mimowolny choćby kontakt z umarłym. Pierwszymi formami nagrobków były przydrożne kurhany, na które każdy przechodzący miał obowiązek dołożyć kolejny kamień. Z tego obyczaju do dziś pozostał zwyczaj układania na grobach małych kamyków. Gest ten wyraża naszą wieczną pamięć o osobach zmarłych, którym je kładziemy. Wspólne dla obyczaju żydowskiego i nieżydowskiego jest zapalanie świecy, dla zaznaczenia, że chociaż ciało ulega rozpadowi, to dusza jest wieczna.

Uroczystość poprzedziły wydarzenia towarzyszące, skierowane do społeczności lokalnej. Odbyły się warsztaty edukacyjne dla uczennic i uczniów Publicznej Szkoły Podstawowej Nr 2 w Oleśnie.  Pozwoliły one uczestniczkom i uczestnikom poznać inny wymiar historii własnej miejscowości oraz poszerzyć wiedzę na temat tradycji związanych z cmentarzami żydowskimi. Szkoła otrzymała również zestaw edukacyjny pt. „Muzeum w pudełku. Miasteczko Malki”, zawierający repliki obiektów i archiwalne zdjęcia ze zbiorów Muzeum POLIN, pozwalający na rozgrywanie w klasach 4–6 edukacyjnej gry planszowej. Zestaw zostanie wykorzystany do własnych działań edukacyjnych placówki.

Prezentacje tablic oraz program towarzyszący realizowane są w ramach projektu „Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe” (Komponent IV Sąsiedzi: przedmioty, ludzie, opowieści, Priorytet 2 Program opisu i oznakowania wybranych cmentarzy żydowskich), finansowego z grantu udzielonego Muzeum POLIN przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy. Celem projektu jest ochrona i popularyzacja dziedzictwa polskich Żydów poprzez programy edukacyjne i kulturalne.

Upamiętnienie cmentarza zostało zrealizowane w ramach programu „Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej” realizowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa ze środków Ministerstwa Kultury Dziedzictwa Narodowego.

O historii oleskich Żydów przeczytać można w publikacji „SZLAKIEM SOLNYM z Moraw do Olesna” (od strony 76) -  PDFSzlakiem Solnym.pdf (27,39MB)